Ενα απίθανο ελληνικό χωριό, μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από πίνακα ζωγραφικής.
Η μοναδική ασπρόμαυρη γεωμετρική διακόσμηση των εξωτερικών τοίχων των σπιτιών, τα λεγόμενα ξυστά, το καθιστά ένα έργο τέχνης.
Το χωριό έχει αναδειχθεί διατηρητέο μνημείο. Τα σπίτια του είναι σφιχτά δεμένα το ένα με το άλλο ώστε να σχηματίζουν μια συμπαγή δομή.
Τα σοκάκια είναι πλακόστρωτα και στενά.
Οι δρόμοι στενοί, οι εκκλησίες αμέτρητες και στην κεφαλή, ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων του 13ου αιώνα.
Πρόκειται για το Πυργί, ένα μεσαιωνικό χωριό της Χίου, με τετράγωνη και γωνιακή δομή, που χτίστηκε έτσι για προστασία από τις συχνές επιδρομές των πειρατών και των Τούρκων, καθώς και για καλύτερη καλλιέργεια των μαστιχόδενδρων.
Ολόκληρο το χωριό Πυργί, το οποίο βρίσκεται 25 χιλιόμετρα από τη πόλη της Χίου, είναι ένα από χωριά που διατηρείται έτσι όπως κτίστηκε. Το χωριό βρίσκεται σε μικρές, άδενδρες κοιλάδες μακριά από τη θάλασσα. Οι εξωτερικοί τοίχοι περιλαμβάνουν γειτονικά παραπέτα με μικρούς πύργους στις γωνίες και μόνο μια θύρα, έτσι αν κάποιος κοιτάξει το χωριό απέξω, οι συνεχόμενοι τοίχοι των σπιτιών ακριβώς επειδή δεν έχουν πόρτες και παράθυρα δίνουν την αίσθηση του κάστρου. Μάλιστα στις γωνίες του χωριού υπήρχαν πύργοι. Οι κάτοικοι μπορούσαν να μπουν και να φύγουν από το χωριό μόνο μέσω μιας πόρτας η οποία βρίσκεται σήμερα στη τοποθεσία Κάτω Πόρτα.
Στο κέντρο του Πυργίου υψώνεται ο αμυντικός πύργος, όπου οι κάτοικοι είχαν σαν καταφύγιο σε περίπτωση επίθεσης. Οι δρόμοι είναι στενοί και πέτρινοι και συνδέονται με τη κεντρική πλατεία. Σε μικρές αποστάσεις υπάρχουν εγκάρσιες στοές που υποστηρίζουν τις κατασκευές, καθώς επίσης και τους θόλους και τις στοές που υποστηρίζουν τα δωμάτια.
Ο λειτουργικός χαρακτήρας των σπιτιών υποστηρίζει την άμυνα κι έτσι οι κάτοικοι ήταν ικανοί να μετακινούν τις σκεπές χωρίς να φαίνονται.
Το σχήμα των τεσσάρων πλευρών αυτών των σπιτιών, η χονδρή δομή τους, το αμυντικό σύστημα, οι γκρι τοίχοι, οι μικρές περιοχές για γενική χρήση και η σχέση με τα άδενδρα, φυσικά περίχωρα πείθουν τους επισκέπτες ότι τα μεσαιωνικά χωριά της Χίου χτίστηκαν με βάση ένα σταθερό σχέδιο, το οποίο πιθανότατα να είχε υποβληθεί από τους Γενοβέζους.
Στο Πυργί και στο Λιθί, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα ξυστά στις προσόψεις των σπιτιών. Αυτή είναι μια τεχνική σκαλίσματος με το χέρι γεωμετρικών μοτίβων σε άσπρο και μαύρο σε γύψο. Βασίζεται σε γύψο – άμμος που εφαρμόζεται στον τοίχο προσεκτικά βαμμένο άσπρο και στη συνέχεια σκαλίζονται τα γεωμετρικά σχέδια.
Αυτά τα ξυστά, που θυμίζουν το ιταλικό Sgraffito, ένα τύπο διακόσμησης που πηγάζει από τη Γένοβα, κάνουν το Πυργί μοναδικό.
